کاهش خسارت خشکسالی در گندم دیم

درخت زبان گنجشك در ايران در اغلب شهرها، درخت زبان گنجشك ، به «دردار» و «ون» معروف است ولي گونه هاي مختلف آن در نواحي مختلف داراي اسامي محلي متعددي است. از جمله در آستارا، گيلان، نور ، كجور، مازندران، گرگان، ارسباران و لرستان «وان، وَن و وند»، در راميان و لرستان «و نو»، در كردستان و قاسملو رضاييه «بناو»، در بختياري، فريدن و چهارمحال «بنو» و در ممسني «بينو» در مريوان «نباوج» و در فارس «اهر» و در آذربايجان «قوش ديلي» و در لاهيجان و گيلان «تلك وتلكوچي» و در اطراف رضاييه «خوش تباخ». در كتب طب سنتي ايران با نامهاي عربي آن «لسان العصفور» و «لسان العصافير» و ميوه آن حب الوز» نامبرده مي شود. به فرانسوي Frene و Frene commun و به انگليسي Ash tree، Common ash و European ash گفته مي شود. درختي است از خانوادة Oleaceae جنس Fraxinus نام علمي آن Fraxinus excelsior L ومترادفهاي آن F.oxyphylla Bourg و F.parvifolia Willd و F.hookeri Wenz مي باشد.   مشخصات زبان گنجشك درختي است متوسط القامت با جوانه هاي سياه رنگ، پوست تنة آن خاكستري تير و برگهاي آن شانه اي مركب داراي 15-9 برگچه بيضي شكل و كمي نوك دار و با دندانه هاي ريز، پشت برگها صاف و عاري از كرك است. گلها به رنگ قرمز مايل به قهوه اي و معمولاً قبل از برگها در بهار ظاهر مي شود. ميوه آن داراي بال و بال آن بيضي، انتهاي آن تيز ولي قاعدة آن قوسي و در آن يك دانه قرار دارد. تكثير اين درخت با كاشت بذر آن صورت مي گيرد. درخت زبان گنجشك معمولاً از سال 15-14 به بعد شروع به ميوه دادن مي نمايد. ميوة آن در پاييز پس از ريزش برگها روي درخت مي ماند و تا بهار سال بعد به شاخه آويزان است. براي كاشت ، تخم آن را در پاييز لاي ماسه پهن مي كنند و نگه مي دارند تا بهار سال بعد كه كاملاً برسد و كامل شود. در بهار ابتدا آن را در خزانه اي كه باخاك مناسب تهيه شده باشد، در عمق 3-2 سانتي متر كاشته و پس از 2 سال كه نهالهاي جوان رشدكافي نمودند به محل اصلي منتقل مي شوند. فلورا ايرانيكا معتقد است گونه اي از زبان گنجشك كه در شمال ايران مي رويد گونه اي است فرعي با نام علمي F.excelsiot L. sub Coriatiaefolia (Scheele) Murr..     تركيبات شيميايي در زبان گنجشك اسانس و گلوكوزيد فراكسين وجود دارد و به علاوه از اين درخت Manna يا من گرفته مي شود كه مشخصات و خواص آن در بخش من ها در ساير جلدهاي اين مجموعه گفته شده است . در گزارش ديگري آمده است كه در برگ و پوست درخت گلوكوزيد فراكسين يا فراكسوزيد وجود دارد كه از هيدروليز آن مي توان گلوكوز و مادة فراكستين به دست آورد. در تخم زبان گنجشك در حدود 25 درصد ماده چرب با بوي مخصوص و طعم ملايم به رنگ زرد يافت مي شود اين چربي خوراكي و قابل استخراج و در صابون سازي مصرف مي شود. در برگ و پوست درخت زبان گنجشك علاوه بر گلوكوزيد موادي به نام مانيت اينوزيت و كوئرستين، دكستروز ، ماليك اسيد، مقداري صمغ، تانن و اسانس وجود دارد.   خواص – كاربرد در هند پوست زبان گنجشك را كه تلخ وقابض است به عنوان تونيك و تب بر تجويز مي كند. برگهاي آن مسهل است. زبان گنجشك طبق نظر حكماي طب سنتي از نظر طبيعت گرم و خشك است. جوشاندة برگ آن براي رفع نقرس و روماتيسم مؤثر است. اگر گرد برگ آن را به طور خشك بخورند همان اثر را دارد. ضمناً برگ آن ملين و مسهل و مدر و معرق است. دم كردة پوست ساقه هاي ‍جوان آن كه تلخ و قابض است اثر تب بر و خلط آور دارد. تخم زبان گنجشك كه سطح خارجي آن كمي تيره رنگ و داخل آن سفيد مايل به زرد با طعمي تند و تلخ مي باشد كه مربوط به روغن آن است. قدرت دارويي آن تا ده سال مي ماند. خوردن تخم زبان گنجشك درد پهلو و تهي گاه را تسكين مي دهد و براي خفقان ، تنگي نفس و سرفة مزمن مفيد است و ضمناً براي دل پيچه، درد شكم، درد كمر و رحم، داده شود. براي نقرسهاي مزمن اين دم كرده يك هفته تا يك ماه ممكن است ادامه يابد. در استعمال خارجي از جوشاندة 125-40 گرم گرد برگ و ريشه در 1000 گرم آب مي توان استفاده كرد. تهيه دم كردة برگ زبان گنجشك، برگ خشك زبان گنجشك 50-10 گرم، آب جوش 1000 گرم و برگها را در آب جوش ريخته 3-2 ساعت دم مي كنند و بگذارند سرد شده و صاف نمايند و در عرض روز بياشامند. به عنوان مسهل و ضد نقرس بسيار مؤثر است. جوشانده برگ زبان گنجشك: برگ 30 گرم، آب 1000 گرم را خوب بجوشانند و صاف كنند و فنجان بخورند. به عنوان تب بر از جوشاندة 50-20 گرم پوست ساقه هاي جوان زبان گنجشك در 1000 گرم آب استفاده مي شود كه يك فنجان از آن را قبل از هر غذا بخورند. جوشاندة تخم آن نيز به مقدار 20 گرم تخم در 1000 گرم آب ملين و مدر خوبي است. در چين مرسوم است برگهاي گونة Fraxinus griffithii Clarke را خشك كرده و خرد نموده مانند سيگار دود مي كنند و مي كشند ]دراگن دورف[. از نظر طعم و بو شبيه ترياك است ولي نتايج سوء بعدي آن را ندارد ]اپهوف[. گونه هاي ديگري نيز به نام زبان گنجشك با اسامي محلي كم و بيش مشابه در مناطق مختلف مي رويند كه از نظر خواص دارويي نيز شبيه هستند از جمله گونة Fraxinus rotundifolia Mill. است كه داراي تحت گونه هاي متعددي در نواحي مختلف ايران مي باشد. اين گونه و تحت گونه هاي آن خيلي شبيه ون مي باشند. برگهاي آن كبود رنگ نيزه اي با نوك تيز و باريك و داراي دندانه هاي مشخص و فاصله دار است. گونة ديگري كه بومي مناطق مديترانه اي و خاور نزديك است و در ايران به طور وحشي وجود ندارد و فقط به سبب گلهاي سفيد زيبايي كه دارد در باغها به عنوان درخت زينتي كاشته مي شود، گونه اي است كه به فارسي «زبان گنجشك گل» ناميده مي شود. به فرانسوي به آن Frene amanne, Frene a flerur و Ornier و به انگليسي Flowering ash و Manna ash گويند. اين درخت نيز مانند ساير گونه ها ا زخانوادة Oleaceae و نام علمي آن Fraxinus ornus L. و مترادفهاي آن F.florifera Scop و Ornus europaea Pers مي باشد.   مشخصات زبان گنجشك گل در ختي است كوچك كه بلندي آن تا 6 متر مي رسد. برگها و ميوة آن شبيه زبان گنجشكها است . گلهاي آن زياد، مجتمع ، سفيد در انتهاي شاخه هاي گل دهنده ظاهر مي شود و بسيار زيبا مي باشد. اين درخت بومي جنوب ايتاليا است خصوصاً در جزيرة سيسيل مي رويد و من كه از اين درخت گرفته مي شود به عنوان مان سيسيل در بازار دارويي دنيا معروف است و مان تجارتي مي باشد كه از شير خشتهاي مرغوب مي باشد. اين مان يا من در اثر نيش حشره اي به نام Cicata orni. L به شاخه هاي درخت به طور طبيعي به خارج ترشح مي شود ولي چون مقدار آن از اين طريق زياد نيست معمولاً براي برداشت محصول بيشتر مان شكافهايي به تنه و ساقه هاي درخت وارد مي كنند تا مقدار بيشتري مان جاري شود. مان حاصل از زبان گنجشك گل مرغوبترين نوع مان و شيرخشت تجارتي است. رنگ آن سفيد مايل به زرد و متبلور است. بوي آن نامطبوع و كمي تهوع آور، طعم آن ابتدا شيرين ولي پس از آن تند و تلخ مي شود و نظر به خواص دارويي زيادي كه دارد ارزش آن در بازار از ساير مانها بيشتر است.   تركيبات شيميايي از پوست تنة درخت زبان گنجشك گل مانيت و گلوكوزيد فراكسين گرفته مي شود [G.I.M.P] . در گزارش ديگري آمده است كه از پوست درخت علاوه بر مواد ياد شده اسكولين مي گيرند و از غنچه هاي گل آن سيكورين گرفته مي شود . مادة سيكورين تنها مادة مشتق از كومارين است. [S.G.I.M.P] .   خواص – كاربرداز نظر خواص برگها و ميوه هاي آن شبيه زبان گنجشك است ولي مان حاصل از اين گونه از ساير مانها مرغوبتر است كه معمولاً به عنوان مسهل ملايم از آن استفاده مي شود و براي كودكان داروي بسيار خوبي است. مقدار مصرف اين شيرخشت به عنوان مسهل كودكان تا سه سالگي 15-5 گرم و تا 5 ساله 20-10 گرم و از 5 سال به بالا 30 گرم و براي اشخاص بزرگ سال 60 گرم است. معمول است براي اينكه اثر تسهيل آن كمي بيشتر شود اين مان را با كمي برگ سنا (براي كودكان 5-2 گرم) و گرد دانه قهوه بو داده (براي كودكان 10-5 گرم) مخلوط و در 200-100 گرم آب جوش مي ريزند و به هم مي زنند كه حتي الامكان يكنواخت شود و مي خورند